Το βιβλίο της Φιλιώς Τόλια, που επιχειρεί να διερευνήσει το θεσμό και το ρόλο του στρατιωτικού πολιτικού καθοδηγητή, είναι αποτέλεσμα πολύχρονης μελέτης και απευθύνεται όχι μόνο στους ιστορικούς, αλλά σε όλους τους αναγνώστες. Αποτελεί μέρος της διδακτορικής διατριβής της συγγραφέα, που στηρίχτηκε στη μελέτη πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, επιχειρώντας να απαντήσει τα ακόλουθα ερωτήματα:
Πώς ο θεσμός του στρατιωτικού πολιτικού καθοδηγητή (Καπετάνιου στον ΕΛΑΣ, Πολιτικού Επιτρόπου στο ΔΣΕ), που συνόδεψε τους ένοπλους εργατικούς-λαϊκούς αγώνες στη δεκαετία του 1940 (ΕΑΜική Αντίσταση, Δεκέμβρης 1944, ΔΣΕ), συνδέεται με το χαρακτήρα και το περιεχόμενό τους;
Ποια ήταν η συμβολή των Πολιτικών Επιτρόπων στη σχηματοποίηση, οργάνωση και λειτουργία του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ;
Ποιες ήταν οι πολυποίκιλες και νευραλγικές αρμοδιότητες των Πολιτικών Επιτρόπων σε κομβικούς τομείς: Πολιτικό, μαχητικό, οργανωτικό, εκπαιδευτικό, διαφωτιστικό-προπαγανδιστικό, επιμελητείας;
Πώς με την καθιέρωση των Υπεύθυνων γυναικών – Πολιτικών Επιτρόπων στο ΔΣΕ αντιμετωπίστηκαν τα αντικειμενικά ιδιαίτερα προβλήματα των μαχητριών;
Με ποιoν τρόπο το ΚΚΕ μέσω των Πολιτικών Επιτρόπων συνέβαλε στη διαμόρφωση μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ με υψηλό στρατιωτικό πνεύμα, ενότητα και συνείδηση, που του επέτρεψε να αντιμετωπίσει την υπεροχή του Εθνικού Στρατού σε πολεμικό υλικό, αριθμητική δύναμη και επαγγελματικά στρατιωτικά στελέχη;
Το βιβλίο διακρίνεται σε δύο μέρη. Ο βασικός όγκος του υλικού του υπάρχει στην έντυπη μορφή του. Ωστόσο στο έντυπο βιβλίο υπάρχει QR που παραπέμπει και στο ηλεκτρονικό του τμήμα, στο οποίο παρατίθενται αναλυτικοί πίνακες με ονόματα Πολιτικών Επιτρόπων του ΔΣΕ, πλούσιο υλικό με μαρτυρίες και συνεντεύξεις, καθώς και φωτογραφικό υλικό.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Η Φιλομένη (Φιλιώ) Τόλια γεννήθηκε στην Αθήνα το 1983.
Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία και εκπόνησε Διδακτορική Διατριβή στο ίδιο τμήμα με θέμα «Πολιτικός Επίτροπος – Πολιτικός Καθοδηγητής. Ο θεσμός του Πολιτικού Επιτρόπου στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ)».
Στο επίκεντρο του ερευνητικού της ενδιαφέροντος βρίσκεται η δεκαετία 1940-1950. Με αναφορές σε αυτήν τη δεκαετία έχει λάβει μέρος με εισηγήσεις σε συνέδρια και ημερίδες και έχει δημοσιεύσει άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά, καθώς και μελέτες σε συλλογικούς τόμους. Είναι συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.
Δίδαξε Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία στη Σχολή Ξεναγών Αθήνας του υπουργείου Τουρισμού. Σήμερα εργάζεται στη Μέση Εκπαίδευση.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οι δομές της οργάνωσης του ΕΛΑΣ κληροδότημα για το ΔΣΕ
1.1. Η ίδρυση του ΕΛΑΣ
1.2. Η προσέλκυση των αξιωματικών του Εθνικού Στρατού στον ΕΛΑΣ
1.3. Η τριαδική διοίκηση στον ΕΛΑΣ
1.4. Επιμερισμός των αρμοδιοτήτων στην τριαδική διοίκηση του ΕΛΑΣ
1.5. Η Σχολή Αξιωματικών του ΕΛΑΣ
1.6. Από την τριαδική διοίκηση του ΕΛΑΣ στη δυαδική. Κατάργηση του αντιπρόσωπου του ΕΑΜ
1.7. Ο ΕΛΑΣ Αθήνας-Πειραιά
1.8. Απονομή στρατιωτικών βαθμών ιεραρχίας στους καπεταναίους. Τα διακριτικά σήματα του ΕΛΑΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Μετά από την Απελευθέρωση
2.1. Η απελευθέρωση και τα νέα δεδομένα
2.1.1. Οι προερχόμενοι από τον Εθνικό Στρατό αξιωματικοί του ΕΛΑΣ μετά από την Απελευθέρωση
2.1.2. Οι καπεταναίοι του ΕΛΑΣ μετά από την Απελευθέρωση
2.2. Συμφωνία της Βάρκιζας-Αποστράτευση του ΕΛΑΣ
2.3. Η αριθμητική δύναμη των αξιωματικών και καπεταναίων του ΕΛΑΣ
2.4. Μετά από τη Βάρκιζα
2.4.1. Οι καπεταναίοι μετά από την Βάρκιζα
2.4.2. Οι ΕΛΑΣίτες αξιωματικοί του Εθνικού Στρατού μετά από τη Βάρκιζα
2.5. Αυτοάμυνα – Από την παθητική στην ένοπλη
2.6. Οι οργανωτικές αλλαγές στο ΚΚΕ μετά από τη Βάρκιζα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. 1946. Η πορεία προς την ένοπλη σύγκρουση
3.1. Οι δραστηριότητες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ το 1946
3.2. Από την άμυνα στην επίθεση
3.3. Θεσμοθέτηση της τρομοκρατίας την επαύριο των εκλογών
3.4. Οι ΕΛΑΣίτες αξιωματικοί του Εθνικού Στρατού στην εξορία
3.5. Η έκταση της διείσδυσης του ΚΚΕ στον Εθνικό Στρατό μετά από την Απελευθέρωση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Οι Ομάδες Δημοκρατικών Ενόπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών (ΟΔΕΚ)
4.1. Το πρώτο βήμα ένοπλης πάλης
4.2. Το οδοιπορικό συγκρότησης των ένοπλων αντάρτικων ομάδων
4.3. Δυσχέρειες στη συγκρότηση και τη δράση των ΟΔΕΚ
4.4. Οι επιθέσεις σε σταθμούς χωροφυλακής
4.5. Οι Κομματικές Οργανώσεις του ΚΚΕ αντιμέτωπες με συμπληγάδες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας
5.1. Ο σχηματισμός του ΔΣΕ
5.2. «Εμπρός, ΕΛΑΣ, για την Ελλάδα, εμπρός ακόμα μια φορά»
5.3. Βασικοί σταθμοί διαμόρφωσης και οργάνωσης του ΔΣΕ πριν την ίδρυση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ)
5.4. Η Οργάνωση Λαϊκής Αυτοάμυνας σε νέα βάση
5.5. Η πορεία προς την ολομέτωπη σύγκρουση
5.6. Η 3η Ολομέλεια του ΚΚΕ. Ο ένοπλος αγώνας «μοναδική επιβεβλημένη απάντηση»
5.7. Το εθνόσημο και οι στολές μαχητών και αξιωματικών του ΔΣΕ
5.8. Ατομικό βιβλιάριο του μαχητή και του αξιωματικού του ΔΣΕ
5.9. Η ορκωμοσία μαχητών και αξιωματικών του ΔΣΕ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Η καθιέρωση των ΠΕ στο ΔΣΕ
6.1. Η ίδρυση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ)
6.2. Η δημιουργία του θεσμού του Πολιτικού Επιτρόπου στο ΔΣΕ και οι πρώτοι ΠΕ
6.3. Τα πρότυπα των Πολιτικών Επιτρόπων στο ΔΣΕ
6.4. Η στρατιωτική εκπαίδευση στο ΔΣΕ. Ανθυπολοχαγοί ΠΕ και ΠΕ-ΠΥ από τις Σχολές Αξιωματικών του ΔΣΕ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Η δικαιοδοσία και οι αρμοδιότητες των ΠΕ στο ΔΣΕ
7.1. Η διοικητική δικαιοδοσία των αξιωματικών και των ΠΕ στο ΔΣΕ
7.2. Τα καθήκοντα των Πολιτικών Επιτρόπων
7.3. Δημοκρατικές Συνελεύσεις: Οι αξιωματικοί και οι μαχητές στην ίδια οργάνωση
7.4. Η διαφώτιση στο ΔΣΕ
7.5. Η προπαγανδιστική και διαβρωτική δουλειά του ΔΣΕ στον Εθνικό Στρατό
7.6. Επιμελητεία-Η ζωή των μαχητών
7.7. Η λειτουργία του ΚΚΕ στο ΔΣΕ και ο ρόλος των ΠΕ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Τρόποι αύξησης της μαχητικότητας στο ΔΣΕ και ο ρόλος των ΠΕ
8.1. Πολιτική προπαρασκευή και οργάνωση μαχών
8.2. Η άμιλλα «το νέο όπλο» του ΔΣΕ
8.3. Τα παραλειπόμενα για τους ΠΕ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Τα εσωτερικά προβλήματα στο ΔΣΕ και οι ΠΕ
9.1. Οι λιποταξίες στο ΔΣΕ
9.2. Τα προβλήματα μέσα από την αλληλογραφία μαχητών και του ΠΕ του ΓΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Πολιτικοί Επίτροποι Πόλεων-Υπαίθρου. Η ανάπτυξη του τρίτου Μετώπου
10.1. Θεσμοθέτηση των ΠΕ Πόλεων-Υπαίθρου
10.2. Τα καθήκοντα των ΠΕ-ΠΥ
10.3. Συγκρότηση των ομάδων Πολιτικών Επιτρόπων Πόλεων-Υπαίθρου
10.4. Τα προβλήματα των ομάδων μέσα από τις εκθέσεις των ΠΕ-ΠΥ
10.5. Η δράση των ομάδων ΠΕ-ΠΥ – Το μέτωπο στο μετόπισθεν του εχθρού
10.6. Οι Πολιτικοί Επίτροποι Θεσσαλονίκης
10.7. Οι Πολιτικοί Επίτροποι Αθηνών
10.8. Η εξόντωση των ομάδων ΠΕ-ΠΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Γυναίκες ΠΕ στο ΔΣΕ
11.1. Η πορεία των γυναικών προς το ΔΣΕ
11.2. Η ένταξη των γυναικών στο ΔΣΕ
11.3. Επιστράτευση: Οικειοθελής ή καταναγκαστική
11.4. Γυναίκες αξιωματικοί ΠΕ
11.5. Θεσμοθέτηση βοηθού ΠΕ, υπεύθυνων γυναικών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. «Ο πόλεμος σταμάτησε, ο ανταρτοπόλεμος συνεχίζεται»
12.1. Νέα γραμμή
12.2. Νέα αποστολή των ΠΕ
12.3. Ο απεγνωσμένος αγώνας της οπισθοφυλακής
12.4. Το τέλος των ομάδων του ΔΣΕ
Επίλογος
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Εφημερίδες – Φωτογραφικό και προπαγανδιστικό υλικό της εποχής
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. Πρόσθετα στοιχεία – Διευκρινίσεις
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3. Πηγές
Μνήμες – κατάλογος συνεντεύξεων
Αρχειακές πηγές – Βιβλιογραφία
Αρκτικόλεξα
Ευρετήριο ονομάτων