Από το 1838 έως σήμερα, το ελληνικό κράτος γιορτάζει την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης την 25η Μαρτίου κάθε χρόνου (μαζί με τον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου» από την ορθόδοξη εκκλησία). Η ημερομηνία αυτή αποκρύβει ένα ζήτημα που βρίσκεται εντούτοις μπροστά στα μάτια μας: ότι η Ελληνική Επανάσταση προκηρύχθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1821 στις Ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, με τη θέση μάλιστα ότι «Ο Μωρέας, η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Σερβία, η Βουλγαρία, τα Νησιά του Αρχιπελάγους, εν ενί λόγω η Ελλάς άπασα έπιασε τα όπλα, δια να αποτινάξη τον βαρύν ζυγόν των Βαρβάρων». Η πεποίθηση αυτή, ότι όλοι οι Χριστιανοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είναι Έλληνες, ξεκινάει από τα επαναστατικά κείμενα του Ρήγα Φεραίου και την Ελληνική Νομαρχία, και διατηρείται με μικρές τροποποιήσεις μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Αποτελεί ταυτόχρονα το ιδεολογικό έδαφος της Μεγάλης Ιδέας, της επεκτατικής πολιτικής του ελληνικού κράτους κατά τον πρώτο αιώνα ύπαρξής του.
Η μελέτη αυτή δείχνει ότι ο ελληνικός εθνικισμός, η ελληνική εθνική συνείδηση, είναι μια κοινωνική διεργασία που ξεκινά μετά τα τέλη του 18ου αιώνα, μισό αιώνα πριν από τους άλλους βαλκανικούς εθνικισμούς, έχει δε σαφές πολιτικό περιεχόμενο: απαίτηση των μαζών για κράτος, όσο αυτό δεν υπάρχει, και στη συνέχεια για πολιτικά δικαιώματα και εθνική «καθαρότητα», εσωτερικά, και για επέκταση της επιρροής του κράτους και «διόρθωση» των συνόρων του, προς το εξωτερικό. Αυτή η εθνική πολιτικοποίηση των μαζών εκφράζει την ιστορικά νέα, «μοντέρνα», μορφή υπαγωγής τους στο κεφάλαιο, καθώς μόνιμη λειτουργία της είναι να εντάσσει τους ταξικούς ανταγωνισμούς στο γενικό κεφαλαιοκρατικό συμφέρον που εμφανίζεται ως «εθνική ενότητα», και ταυτόχρονα να εμβαπτίζει στη λαϊκή υποστήριξη τις επεκτατικές-ιμπεριαλιστικές στρατηγικές του κράτους.
Από τη ρηξικέλευθη αυτή σκοπιά, ο Γιάννης Μηλιός επανατοποθετεί εδώ τα πιο κρίσιμα ζητήματα της νεοελληνικής ιστορίας: τη διαμόρφωση του ελληνικού έθνους και των ορίων του, την οικοδόμηση του ελληνικού αστικού κράτους στην αρχική ρεπουμπλικανική και στις μετέπειτα «απολυταρχικές» μορφές του, την κληρονομιά της Επανάστασης και τις ιδεολογικές χρήσεις της έως σήμερα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ Ι: ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
1. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΜΟΛΔΑΒΙΑ κ’ ΤΗ ΒΛΑΧΙΑ. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Οι Προκηρύξεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη: Η Ελλάς στη Σερβία και τη Βουλγαρία
Εξέλιξη και αποτυχία του εγχειρήματος σε Μολδαβία και Βλαχία
Ερωτήματα προς διερεύνηση: Το έθνος, το κράτος, τα όρια της διεκδικούμενης επικράτειας
2. Η «ΕΛΛΑΔΑ» ΤΟΥ 1821: ΠΡΩΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ
Τα όρια της «Ελλάδας», από τον Ρήγα Φεραίο στο 1821
Προσλήψεις του θεωρούμενου «πολυεθνικού» στοιχείου της Επανάστασης από την εθνική ιστοριογραφία
Οι γλώσσες, η «καταγωγή», και το «σχέδιο των Φιλικών»
3. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ. ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
Η παραδοσιακή εθνοκεντρική προσέγγιση
Η «αντικειμενική» προσέγγιση
Η «υποκειμενική» προσέγγιση
Η προτεραιότητα του πολιτικού στοιχείου: Το έθνος ως απαίτηση στο (για) κράτος και ως κρατικά θεσμοθετημένη «λαϊκή βούληση»
Το έθνος του κεφαλαίου. Επιπλέον σημεία μιας θεωρίας του έθνους
4 ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ κ’ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΕΘΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ
-Εισαγωγικές παρατηρήσεις για τη γένεση του ελληνικού έθνους
-Σημειώσεις για τη δομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
-Η γλώσσα και η «καθολικευτική ερμηνευτική» του εθνικισμού
-Το Χρονικό του Γαλαξειδίου, ή μια προεθνική «ρωμαίικη» ιστορική αφήγηση για την περίοδο 981-1703
«Χριστιανομάχοι άνθρωποι, Μπολγάροι λεγόμενοι, εχαλάσασι τους Χριστιανούς»
«Και με την χάρι του Θεού, τους εξωλοθρεύσασι και εξεσκλαβώθηκε το γένος»
«Ο Κυρ Εμμανουήλ, δαιμονισμένο πνεύμα»
«Ο Ιζάρ μπέης επήγε στο Σάλονα, και ελυπηθήκασι πολλά οι Γαλαξειδιώταις, γιατί ήτανε ένας καλός άνθρωπος»
Ένοπλες συγκρούσεις: «και εσηκώσασι οι Ρωμαίοι άρματα στους Τούρκους»
Η τοπική ρωμαίικη-ορθόδοξη ταυτότητα
-Δύο συμβάντα με μη εθνικά χαρακτηριστικά
Τα «Ορλωφικά»
Η «Επτάνησος Πολιτεία»
-Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η γένεση του ελληνικού έθνους
Διάχυση των χρηματοπαραγωγικών και καπιταλιστικών σχέσεων και επιτάχυνση του γλωσσικού εξελληνισμού
Κυριαρχία των ελληνόφωνων καπιταλιστών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στα τέλη του 18ου αι. Η εξάπλωσή τους στην κεντρική Ευρώπη και τη Ρωσία
Μετά τη Γαλλική Επανάσταση: Η εθνική πολιτικοποίηση
Ο εθνικισμός ως κοινωνικοπολιτική τομή και αλλαγή ιστορικής φάσης της κοινωνίας
ΜΕΡΟΣ II. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ κ’ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ
5 ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ. Η ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1821-24)
Συντάγματα και θεσμοί. Συγκρότηση ενός αστικού κράτους
Άρχοντες, πολιτικοί και στρατιωτικά σώματα. Η πολιτική αναβάθμιση των λαϊκών μαζών
Πολιτικές τάσεις και εμφύλιοι πόλεμοι
Σχετικά με τους ταξικούς ανταγωνισμούς στο εσωτερικό των δυνάμεων της Επανάστασης
6 Η ΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ «ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ» κ’ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΣΜΟΥ (1825-33)
-Η δυσμενής εξέλιξη του πολέμου
-Διεθνοπολιτικοί συσχετισμοί και διπλωματική αναγνώριση του ελληνικού κράτους
Το Συνέδριο της Βερόνας, προάγγελος αλλαγών στην εξωτερική πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων
Τα εξωτερικά δάνεια και η διεθνοπολιτική σημασία τους: προεξόφληση της βιωσιμότητας της Ελλάδος
Από το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (1826) στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827) και στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830)
-Εσωτερικές συγκρούσεις, αδιέξοδα και το τέλος του συνταγματικού ρεπουμπλικανισμού
Η επιβεβαίωση του συνταγματικού-αντιπροσωπευτικού πλαισίου πριν την «προσωρινή» αναστολή του
Πολιτικά κόμματα, συγκρούσεις, πολιτική αστάθεια: από τον συνταγματισμό στον βοναπαρτισμό
Τα κόμματα, η κοινωνική δυναμική και ο φόβος των μαζών
7 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ κ’ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ
Η Επανάσταση και το κράτος της ως σημείο μη επιστροφής στη διαδικασία εμπέδωσης των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων
Το κεφάλαιο ως σχέση: Μανουφακτούρα, ναυτιλία, εμπόριο και χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες
Αγροτική παραγωγή, σχέσεις ιδιοκτησίας στην ύπαιθρο και οι «εθνικές γαίες»
ΜΕΡΟΣ III Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΩΣ ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ κ’ ΩΣ ΠΑΡΟΝ […]